Beograd je jedan od nekoliko gradova u Srbiji u kojima, iz nejasnih razloga, posao očitavanja merila pojedinačne potrošnje daljinskog grejanja u stanovima potrošača, ne obavljaju toplane kao komunalna preduzeća već to rade privatne firme – koje trošak očitavanja naplaćuju potrošaču, iako potrošač taj trošak po Zakonu o zaštiti potrošača nije dužan da snosi.
Naše istraživanje je pokazalo da posao očitavanja merila pojedinačne potrošnje u stanovima u Novom Sadu i Nišu obavljaju same toplane – što je nekako i logično, jer taj posao bi i trebalo da obavlja pružalac usluge distribucije daljinskog grejanja.
Međutim, u Beogradu to nije slučaj, а nije slučaj ni u, na primer, Čačku. Iz odluka gradskih skupština oba grada jasno se vidi da trošak očitavanja pojedinačnih merila utroška grejanja, tamo gde ta merila postoje, snosi potrošač.
Usredsredimo se na Beograd, gotovo dvomilionski grad u kojem Efektiva ima sedište.
Član 13. Odluke o načinu plaćanja komunalnih usluga na teritoriji grada Beograda glasi: “Korisnici toplotne energije mogu preko organa upravljanja zgradom, posebnim UGOVOROM UZ NAKNADU, poveriti poslove očitavanja isporučiocu toplote, drugom preduzeću ili preduzetniku“.
A član 90. stav 6. Zakona o zaštiti potrošača (član 91. stav 5. u Zakonu koji je važio do decembra prošle godine) glasi: “Usluga čitanja mernih uređaja u cilju izdavanja računa je BESPLATNA.”
Dakle, iako je ova usluga PO ZAKONU besplatna za potrošače, Odlukom grada Beograda kao podzakonskim aktom – aktom niže pravne snage od zakona – dopušta se “isporučiocu toplote, drugom preduzeću ili preduzetniku” (u praksi to su pravna lica Brunata, Tehnomer, i drugi) da, na osnovu POSEBNOG UGOVORA sa stambenom zajednicom (pravnim licem koje čine potrošači kao članovi stambene zajednice), tu istu uslugu naplaćuje potrošačima.
Naoko je pravno sve u redu jer “posebni ugovor” zaključuje stambena zajednica kao pravno lice a ne pojedinačni potrošač, pa ispada da u ovoj situaciji nema mesta primeni Zakona o zaštiti potrošača.
Sa druge strane, direktni korisnici ovakvih ugovora upravo su potrošači, i na njih se “posebni ugovori” neposredno primenjuju.
Nisu li ovakvi “posebni ugovori” način da se izigra zakon na štetu potrošača?
Mi bismo rekli da jeste. Jer član 3. stav 5. Zakona o zaštiti potrošača kaže: “Ovaj zakon primenjuje se i na ugovore koji za cilj ili posledicu imaju izigravanje primene njegovih odredaba.“
Cilj ove odredbe je da se potrošačima pruži sveobuhvatna zaštita od nesavesnih trgovaca, a ugroženost potrošača smatra se OPŠTIM NAČELOM prilikom tumačenja Zakona o zaštiti potrošača kao sistemskog krovnog akta – kako je bilo navedeno u obrazloženju za donošenje zakona, 2014. godine.
Ključna su ovde pitanja: ko je dopustio privrednim licima za očitavanje utroška grejanja da stiču profit na usluzi koja je po zakonu besplatna, i zašto ovaj posao ne obavljaju Beogradske elektrane iako su pružalac usluge daljinskog grejanja upravo one.
Postavlja se i pitanje zašto Beogradske elektrane – doduše pozivajući se na Odluku Skupštine grada Beograda (svog osnivača s kojim su tesno povezane) – na sopstvenom sajtu:
– upućuju potrošače na osam preduzeća koja, citiramo, vrše “ugradnju, očitavanje i uslugu raspodele potrošnje na osnovu očitanih stanja uređaja za registrovanje sopstvene, pojedinačne potrošnje”.
– kao uslov za prelazak na sistem očitavanja pojedinačne potrošnje predviđaju da skupština stanara (tj stambena zajednica) “izabere preduzeće koje će izvesti projektnu dokumentaciju – elaborat o ugradnji termostatskih ventila i uređaja za registrovanje potrošnje”
– kao uslov za prelazak na sistem očitavanja pojedinačne potrošnje predviđaju da skuština stanara (tj stambena zajednica) “zaključi ugovor sa firmom koja će u ime skupštine stanara raditi raspodelu (potrošnje)”
– stvaraju utisak pred prosečnim potrošačem da one nemaju nikakvu obavezu da potrošačima pružaju uslugu daljinskog grejanja na osnovu stvarnog, izmerenog utroška toplotne energije,
Problem je u tome što se i Brunata i Tehnomer – firme koje na području grada Beograda najčešće očitavaju pojedinačnu potrošnju daljinskog grejanja – istovremeno bave proizvodnjom, ugradnjom i očitavanjem uređaja za registrovanje pojedinačne potrošnje, pa se na osnovu toga stiče utisak da stambena zajednica u kojoj je investitor ugradio uređaje ovih firmi nema drugi izbor nego da upravo sa tim firmama zaključi ugovor o raspodeli potrošnje, tj o očitavanju pojedinačne potrošnje, što znači da potrošač takođe nema izbor nego mora da im plaća uslugu očitavanja koju po zakonu jasno i glasno nije dužan da plaća.
Zanimljivo, Beogradske elektrane kao izdavalac računa za utrošenu toplotnu energiju (i po članu 90. stav 2. Zakona o zaštiti potrošača nosilac obaveze isporučivanja računa na osnovu izmerenog utroška usluge) uredno sebe ograđuju od svih osam preduzeća, uključujući Brunatu i Technomer, čije usluge preporučuju na svom sajtu, i to sledećim rečima, podebljanim fontom – da to slučajno nikom ne ispadne iz vida: “Naglašavamo, „Beogradske elektrane“ nisu u ugovornom odnosu sa navedenim preduzećima. Ugovor sa firmama sklapaju organi upravljanja zgradom ili investitori novih objekata u ime vlasnika stanova.”
Ponavljamo, u Nišu i Novom Sadu kao najvećim gradovima u Srbiji posle Beograda očitavanje uređaja za merenje sopstvene potrošnje toplotne energije rade same toplane, pa postavljamo pitanje kako je moguće da Beograd ima drugačiji režim, i postavljamo pitanje ko prihoduje na štetu potrošača zbog tome što im se nameće obaveza angažovanja firmi za očitavanje kao svojevrsnog posrednika između njih i toplane – tim pre što potrošačima ne sme da se naplaćuje trošak očitavanja mernih uređaja radi izdavanja računa.
Usput, nije zgoreg pomenuti da Zakon o zaštiti potrošača ne poznaje nikakvu podelu na zajedničke merne uređaje (u smislu da se toplana može ograditi da ona, eto, ne naplaćuje očitavanje zajedničkog uređaja u toplotnoj podstanici a da za druge uređaje nije nadležna) i pojedinačne merne uređaje (pa da oni, kada ih očitavaju subjekti koji nisu toplane, izlaze iz zakonskog režima). Član 90. stav 6. Zakona o zaštiti potrošača odnosi se doslovno na sve merne uređaje, i zajedničke i pojedinačne, i tu nikakva zaobilaženja zakona ne dolaze u obzir.